• مقدمه:

شوری آب و خاک یکی از فاکتور های محدود کننده تولیدات کشاورزی و از مشکلات عمده بخش کشاورزی در ایران می باشد. ۴۴ میلیون هکتار میزان خاک های شور ایران است .  بیش از ۵۰% اراضی تحت کشت کشور ویا بطور کلی تقریبا تمام خاک های دشت و اراضی پست به استثنای اراضی استان گیلان و مازندران کم و بیش شور هستند. ۷۰% اراضی شور کشور را خاک های شور – سدیمی در بر می گیرند.

 

شکل ۱: نقشه خاک های شور کشور ایران

 

  • خصوصیات خاک های شور

خاک های شور خاک هایی هستند که زیادی نمک های محلول در آن به حدی است که رشد گیاه را تحت تاثیر قرار می دهد. از این تعریف بخوبی استنباط می شود که شوری مفهومی وابسته به گیاه می باشد. بیشتر نمک های محلول شامل نمک های سدیم، کلسیم، منیزیم همراه با کلراید، سولفات و بی کربنات هستند.

 

جدول ۱: ترکیب و حلالیت برخی املاح موجود در خاک

نوع ترکیب حلالیت (مول/لیتر) نام ترکیب شیمیایی
CaCO3 ۰.۰۰۰۱۴ کربنات کلسیم
CaSO4.2H2O ۰.۰۱۵۴ سولفات کلسیم
CaCl2.6H2O ۷.۳۸ کلرید کلسیم
MgCO3 ۰.۰۰۱ کربنات منیزیم
MgSO4.6H2O ۴.۱۵ سولفات منیزیم
MgSO4.7H2O ۳.۰۷ سولفات منیزیم
MgCl2.6H2O ۵.۸۴ کلرید منیزیم
Na2CO3.10H2O ۲.۷۷ کربنات سدیم
NaHCO3 ۱.۲۲ بی کربنات سدیم
Na2SO4.10H2O ۱.۹۶ سولفات سدیم
Na2SO4 ۳.۴۵ سولفات سدیم
NaCl ۶.۱۵ کلرید سدیم

 

۲-۱ کربنات کلسیم: به علت انحلال پذیری اندک وجود این نمک بطور مستقیم مضر نخواهد بود.

۲-۲ کربنات منیزیم: این نمک در حضور اسید کربنیک بدلیل تشکیل بی کربنات حلالیتش افزایش و بشدت قلیایی (۱۰<PH) می باشد. خوشبختانه به دلیل عوامل متعدد مثل جذب منیزیم بوسیله کانیهای رسی از تجمع این نمک جلوگیری می شود.

۲-۳ کربنات سدیم: به شدت قلیایی و انحلال پذیر است و سبب از هم پاشیدگی کلوئید های خاک شده و برای اغلب گیاهان بسیار سمی است. این نمک به وسیله اسید کربنیک به بی کربنات سدیم تبدیل می شود و بخشی از خواص نامطلوب تعدیل و خنثی می شود. در محیط امکان بازگشت از حالت بی کربنات به کربنات در صورت عدم حضور CO2 وجود دارد.

۲-۴ سولفات کلسیم (گچ): به دلیل انحلال پذیری نه چندان زیاد از نظر فیزیولوژی خطر زیادی برای گیاه ندارد.

۲-۵ سولفات منیزیم: به واسطه انحلال پذیری کم این نمک، آبشویی چندانی نمی یابد و در محیط ریشه باقی می ماند.

۲-۶ کلرید کلسیم: به دلیل واکنش این نمک با سولفات سدیم و کربنات سدیم و تشکل سولفات کلسیم و کربنات کلسیم به ندرت در خاک موجود است.

۲-۷ کلرید سدیم: انحلال پذیری و سمیت آن استثنایی است و به همراه سولفات منیزیم و سولفات سدیم از معمول ترین و فراوان ترین املاح خاک های شور هستند.

۲-۸ بورات ها: تجمع املاح بوراتی در خاک بسیار به ندرت اتفاق می افتد.

 

  • تفکیک نمک های مناطق شور بر مبنای مسمومیت گیاهی

۳-۱ نمک های سمی برای گیاهان

کلرید سدیم (NaCl)، کلرید منیزیم (MgCl)، کلرید کلسیم (CaCl2)، سولفات سدیم (Na2SO4)، بی کربنات سدیم (NaHCO3)، کربنات سدیم (Na2CO3)، بورات و املاح آن.

۳-۲ نمک های غیر سمی

کربنات کلسیم (CaCO3)، کربنات منیزیم (MgCo3)، سولفات کلسیم (CaSO4) و سولفات کلسیم آبدار (گچ)، بی کربنات منیزیم (Mg(HCO3)2)، بی کربنات کلسیم (Ca(HCO3)2).

 

  • تعیین شوری خاک و دسته بندی انواع خاک های شور

۴-۱ تعیین شوری خاک: شوری خاک بر اساس هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک (ECe) که به شوری معروف است با واحد دسی زیمنس بر متر (dS/m) بیان می گردد.

۴-۲ خاک شور (Saline Soil): وجود مقادیر قابل توجهی از نمک های محلول خنثی است. آنیون های تشکیل دهنده این خاک اکثرا کلرید و سولفات هستند و کاتیون غالب آن سدیم است ولی میزان قابل توجهی کلسیم و منیزیم در این خاک ها موجود است. تهویه و نفوذپذیری این نوع خاک ها مناسب بوده و ساختمان آن تقریبا پایدار است.

۴-۳ خاک شور سدیمی (Saline-Sodic Soil): این نوع خاک ها ویژگی خاک های شور و سدیمی را با هم دارند. علی‌رغم سدیم زیاد ، وجود نمکهای خنثی همچنان PH را در حد کمتر از ۸.۵ حفظ می‌نماید.

۴-۴ خاک سدیمی (Sodic Soil): خاک سدیمی از شستشوی خاک های شور – سدیمی پدید می آید که در این فرایند آنیون های کربنات و بی کربنات با کلسیم نمکی پدید می آورند که حلالیت آن کم است و رسوب می کند ولی سدیم در محلول خاک باقی می ماند و سبب قلیایی شدن خاک می گردد (به دلیل هیدرولز شدن قابل ملاحظه سدیم، PH خاک بالا میرود). مقدار نمکهای محلول در این خاکها ، کم ، ولی مقدار سدیم آن زیاد است.

 رس] Na + H۲O                      رس ] + Na+ + OH–

در این خاک به دلیل بالا بودن درصد سدیم تبادلی (ESP) ساختمان خاک ناپایدار و نفوذپذیری کم و تهویه نامناسب دارند. هر چه خاک سبک تر باشد میزان تاثیر سوء سدیم کمتر خواهد بود.

 

جدول۲: دسته بندی خاک های سدیمی بر مبنای ESP خاک

شدت سدیمی بودن خاک میزان ESP خاک
کمی سدیمی ۷-۱۵ درصد
سدیمی متوسط ۱۵-۲۰ درصد
سدیمی شدید ۲۰-۳۰ درصد
سدیمی خیلی شدید بیش از ۳۰ درصد

 

جدول۳: تفکیک انواع خاک های شور بر مبنای آنالیز خاک

نوع خاک PH ECe ESP SAR*
معمولی کمتر از ۸.۵ کمتر از ۴ کمتر از ۱۵%
شور کمتر از ۸.۵ بیشتر از ۴ کمتر از ۱۵% کمتر از ۱۳
شور – سدیمی محدوده ۸.۵ بیشتر از ۴ بیشتر از ۱۵% بیشتر از ۱۳
سدیمی بیشتر از ۸.۵ کمتر از ۴ بیشتر از ۱۵% بیشتر از ۱۳

*SAR: ضریب جذبی سدیم

 

  • برخی از علایم ظاهری شوری خاک
  1. پودری شدن سطح خاک و مشاهده بلورهای نمک (لکه های سفید) در قسمت های برآمده مزرعه، شیب دیواره جوی و غیره.
  2. مشاهده حالت مرطوب بودن و چربی شکل در سطح خاک
  3. پیدایش منافذ رشته ای شکل توخالی با دیواره سفید در داخل خاک
  4. ایجاد سله در سطح خاک
  5. پیدایش یک لایه سیاه رنگ در سطح خاک (محیط قلیایی زیاد خاکهای سدیمی سبب حل هوموس خاک و حمل آن به سطح خاک و تیره کردن رنگ آن می‌شود)
  6. وجود سدیم سبب می‌شود که ذرات سطح خاک به حالت انتشار در آمده ، حتی در شیبهای کمتر از یک درصد نیز فرسایش قابل توجهی صورت گیرد.

چهار حالت اول برای خاک های شور و حالت پنجم و ششم برای خاک های سدیک است.

 

  • طبقه بندی مسایل و مشکلات شور خاک

الف- کاهش قابلیت جذب آب توسط گیاه (مسایل اسمزی):

افزایش شوری (غلظت نمک) سبب بالا رفتن فشار اسمزی محلول خاک می شود و در نتیجه ریشه به سختی قادر به جذب آب مورد نیاز خود می باشد. ضمن اینکه گیاه می بایست انرژی بیشتری جهت جذب صرف کنند که سبب کاهش در رشد و نمو می شود.

ب- اثر ثانویه یون سدیم:

پراکندگی ذرات سبب کاهش نفوذپذیری خاک، متلاشی شدن خاکدانه و ایجاد ماندابی در زمان آبیاری می شود. هر چه ESP (درصد سدیم جذب شده بر روی ذرات خاک نسبت به کل یون های جذب شده – درصد سدیم تبادلی خاک) افزایش یابد خطر پراکندگی بیشتر می شود.

ج- ناهنجاری های تغذیه ای در گیاه:

املاح محلول در آب و خاک شور سبب بر هم زدن تعادل غذایی در گیاه می شود. به عنوان نمونه سدیم مازاد سب اختلال در جذب پتاسیم، کلسیم و منیزیم – بیش بود منیزیم مانع جذب پتاسیم و کلسیم – سولفات مازاد از جذب کلسیم جلوگیری و سبب افزایش جذب پتاس می شود و یا کلر مازاد مانع از جذب نیترات و سولفات می شود.

د- ایجاد سمیت توسط برخی از عناصر:

چنانچه غلظت برخی از کاتیون ها یا آنیون های خاصی از حد معینی بیشتر شود و سبب مسموم شدن گیاه می شود. در بین یون ها اثرات سمی سدیم، کلر و بور از همه مشهودتر است.

عوامل فوق با تاثیر بر شکل های شیمیایی عناصر غذایی در خاک، اختلال در توزیع عناصر غذایی درون گیاه، غیر فعال نمودن تاثیرات فیزیولوژی عناصر غذایی، تجمع یون های سمی و … منجر به کاهش رشد گیاه، عملکرد و کیفیت محصول می شوند.

 

  • اثر شوری بر قابلیت استفاده عناصر غذایی

در شرایط شور غلظت Na+ و Cl– معمولا بیشتر از غلظت عناصر غذایی پر مصرف و کم مصرف است. شوری با تاثیر بر قابلیت استفاده عناصر غذایی، جذب، انتقال یا توزیع عناصر غذایی درون گیاه و یا غیر فعال نمودن فیزیولوژیکی عنصر غذایی مصرف شده سبب افزایش ذاتی نیاز غذایی گیاه می شود.

 

۷-۱ ازت (N): محدود کننده ترین عنصر غذایی برای رشد گیاهان در خاک شور و غیر شور است.

۷-۱-۱ عواملی که در کاهش قابلیت استفاده ازت توسط گیاه در شرایط شور موثرند:

  1. کمی جذب به دلیل کاهش تراوایی ریشه
  2. کاهش فعالیت میکروبی خاک (کاهش تبدیل ترکیبات آلی به معدنی- میکروارگانیسم های خاک در شرایط غیر شور۱۰۰ میلیون و در شرایط شور به ۱۵۰۰ تا ۷۰۰۰ عدد کاهش می یابد)
  3. کاهش نیتریفیکاسیون (غلظت نیترات NO۳– با افزایش EC و در حضور NaCl و سولفات سدیم کم و غلظت آمونیوم NH۴+ افزایش می یابد)
  4. کاهش میکروارگانیسم ها تثبیت کننده در بقولات
  5. کاهش جذب به دلیل زیاد بودن آنیون کلر در محیط

۷-۱-۲ کلر و اثر آن بر جذب ازت: با افزایش غلظت سدیم در محلول خاک غلظت پتاسیم و کلسیم در بافت گیاه کم می شود. در اثر کاهش جذب کلسیم انتخاب پذیری غشای سلولی ضعیف می شود و در نتیجه کلر براحتی جذب شده و بدلیل اثر رقابتی یون کلر (Cl–) و نیترات (NO–۳) با یکدیگر، سبب کاهش جذب نیترات می گردد.

۷-۱-۳ اشکال ازت: ازت به فرم نیترات و آمونیوم برای گیاه قابل جذب است و اکثرا گیاهان نیترات را به آمونیوم ترجیح می دهند. ضریب شوری نیترات آمونیوم ۱۰۴.۷، اوره ۷۵.۴ و سولفات آمونیوم ۶۹ است که می بایست در نحوه مصرف نیترات آمونیوم دقت شود.

بطور کلی ارجحیت استفاده از کود های ازته در شرایط شور بدین صورت است که: اوره< سولفات آمونیوم < نیترات آمونیوم.   

در نهایت با افزایش شوری آب و خاک می بایست بیش از حد نیاز گیاه در شرایط عادی ازت به خاک افزوده شود (در گندم به ازای افزایش هر دسی زیمنس بر متر شوری آب آبیاری می بایست ۲۰ کیلوگرم ازت خالص به توصیه کودی افزوده گردد) و به منظور افزایش راندمان کود ازت در شرایط شور روش مصرف می بایست بر اساس تقسیط هر چه بیشتر کود استوار گردد.

 

۷-۲ فسفر (P):

اثر متقابل شوری و تغذیه فسفر در گیاهان مشابه شوری و ازت می باشد. بطور کلی املاح خنثی حاوی سدیم (خاک شور)، حلالیت فسفر را کاهش داده ولی یون سدیم (خاک سدیک) اثر مطلوبی بر قابلیت استفاده فسفر دارد، بدین صورت که با افزایش ESP حلالیت فسفات سدیم در خاک افزایش می بابد که در نتیجه میزان فسفر قابل جذب بالا می رود.

مطالعات نشان می دهد با افزایش شوری خاک و آب، میزان فعالیت یون کلسیم افزایش می یابد و سبب افزایش سرعت تثبیت فسفر در خاک می شود در ضمن به علت کاهش رشد ریشه در این خاک ها که منجر به کاهش سرعت انتشار فسفر به سمت ریشه ها می شود باید مقدار بیشتری کود فسفاته نسبت به شرایط غیر شور مصرف نمود. همچنین مطابق برخی تحقیقات افزایش غلظت فسفر باعث کاهش جذب یون کلراید توسط گیاه می شود.

۷-۳ پتاسیم (K):

ریشه گیاهان قدرت جذب بالایی برای پتاسیم (K+) در مقابل سدیم (Na+) دارند که این انتخاب پذیری در صورت کفایت کلسیم در ریشه و وجود اکسیژن اتفاق می افتد. در هر حال با افزایش ESP جذب پتاسیم توسط ریشه کاهش می یابد.

در برخی مطالعات عنوان شده که بخشی از پتاسیم جذب شده جهت خنثی کردن بار منفی کلر در واکوئل ها حبس گردیده و کمکی به واکنش های حیاتی نمی نماید.

کلرور پتاسیم به دلیل آنیون کلر و همچنین بالا بودن شاخص شوری برای خاک های شور مناسب نیست و سولفات پتاسیم توصیه مناسبی خواهد بود.

 

۷-۴ کلسیم (Ca++):

کلسیم در صحت وظایف غشا گیاه، ساختمان دیواره سلولی، تنظیم انتقال و تبادل یون و … دخالت دارد. نسبت زیاد Ca++ /Na++ رشد ریشه و وظایف آن را محدود می کند. اثر مخرب سدیم در گیاه را می توان با مصرف کلسیم بصورت گچ کاهش داد.

 

۷-۵ منیزیم (Mg):

کلسیم شدیدا با منیزیم رقابت می کند و با افزایش جذب کلسیم میزان منیزیم در بافت گیاهی کاهش می یابد ولی در مطالعات شوری – تغذیه توجه زیادی به این عنصر نمی شود.

 

۷-۶ بور (B):

در بیشتر محصولات مرز بین حد کفایت بور و بیش بود آن بسیار اندک است و با توجه به مشاهده مسمومیت در مناطق خشک و شور جهت توصیه بور حتما بایستی به نتایج تجزیه خاک و بافت گیاه و آب آبیاری توجه شود.

 

۷-۷ عناصر کم مصرف:

قابلیت استفاده اغلب عناصر کم مصرف بستگی به PH و EC محلول خاک دارد به همین دلیل در خاک های شور یا سدیک حلالیت عناصر کم مصرف (مثل ZN, Fe, Cu, Mn) کم می شود.

نتایج تحقیقات نشان می دهد با افزایش مصرف روی در شرایط شور، پراکنش و طول ریشه ها زیاد شده که در نتیجه آن سطح جذب عناصر غذایی افزایش می یابد و همچنین شرایط تشکیل آوند های چوبی بهتر شده و از تخریب آن جلوگیری می کند.

 

جدول ۴: شاخص شوری در برخی کود های شیمیایی متداول

کود های شیمیایی شاخص شوری (SI)
کود های ازته
آمونیاک ۴۷.۱
نیترات آمونیوم ۱۰۴.۷
مونوفسفات آمونیوم ۲۹.۹
دی فسفات آمونیوم ۳۴.۲
سولفات آمونیوم ۶۹
نیترات کلسیم ۵۲.۵
نیترات پتاسیم ۷۳.۶
نیترات سدیم ۱۰۰
اوره ۷۵.۴
کود های فسفاته
مونو فسفات آمونیوم ۲۹.۹
دی فسفات آمونیوم ۳۴.۲
مونو فسفات پتاسیم ۸.۴
مونو فسفات سدیم ۳۶.۲
سوپر فسفات ساده ۷.۸
سوپر فسفات تریپل ۱.۱۰
کود های پتاسه
کلرید پتاسیم ۱۱۶.۳
نیترات پتاسیم ۷۳.۶
سولفات پتاسیم ۴۶.۱
سایر ترکیبات
کربنات کلسیم ۴.۷
سولفات کلسیم ۸.۱
کلرید سدیم ۱۵۳.۸
سولفات سدیم ۷۴.۲

 

  • علایم شوری در گیاهان
  1. عدم یکنواختی در جوانه زدن
  2. عدم یکنواختی در رشد بوته
  3. ضخیم شدن و نرم شدن برگ
  4. تیرگی و رنگ سبز مایل به آبی تیره
  5. پژمردگی (تنش آبی)
  6. عدم رشد و نمو برگ ها و پیری زود رس در برگ های مسن (کاهش تقسیم سلولی)
  7. حاشیه سوزی و نکروزه شدن برگ ها (مسمومیت کلر و سدیم)
  8. ریزش برگ ها و مرگ گیاه (عدم تعادل بین ریزش و رشد برگ ها)

 

  • تعریف مقاومت به شوری در گیاهان

مقاومت به شوری، محدوده تحمل شوری گیاه تا مرحله است که عملکرد نسبی قابل قبول اقتصادی یک منطقه پا بر جا باشد.

دسته بندی گیاهان بر اساس مقاومت به شوری در منابع مختلف متفاوت می باشد که در بخش پیوست ها مقاومت نسبی گیاهان مختلف به شوری، حساسیت برک ها به آسیب دیدگی در اثر آبیاری بارانی با آب شور و میزان تحمل به بور و کلر آورده شده است.

 

  • الگوی تجمع نمک و مدیریت آبیاری

۱۰- ۱ الگوی تجمع نمک در آبیاری سطحی

شکل ۲ و ۳  الگوهای  مختلف تجمع نمک را نشان می دهد. در این شکل محل مناسب کاشت، برای پرهیز از زیان ناشی از نمک بر گیاه قابل ملاحظه می باشد. سیستم جوی و پشته معمولا برای گیاهان ردیفی و درختان بکار می رود.

 

شکل ۲: نحوه تجمع نمک در ارتباط با شکل پشته، محل بذر کاری و نحوه آبیاری

شکل ۳- کنترل شوری با پشته های شیب دار

شکل ۴: الگوی تجمع نمک و اثر شوری خاک در مدت زمان استقرار گیاهچه

 

۱۰-۲ آبیاری بارانی

سیستم آبیاری بارانی می تواند از نوع ثابت یا متحرک باشد. افت انرژی در طول سیستم و جریان باد می تواند بر توزیع یکنواخت آب اثر بگذارد. چنانچه سیستم آبیاری بارانی به نحوه خوبی طراحی شده باشد باعث توزیع یکنواخت آب در سطح خاک و نفوذ آب در خاک می شود و املاح خاک بطور یکنواخت آب شویی می شود. در نتیجه تجمع نمک در سطح خاک به ندرت رخ می دهد.

 

۱۰-۳ ریز آبیاری

ریز آبیاری عبارت است از آبیاری قطره ای، زیر زمینی و اسپری کردن آب. در این روش آب در نزدیکی محل رشد گیاه قرار داده می شود. با خودکار کردن روش های فوق می توان در هزینه ی کارگری صرفه جویی کرد. البته این روش به مدیریت بسیار خوب نیاز دارد زیرا اگر آب به اندازه کافی در اختیار گیاه قرار نگیرد باعث کاهش شدید محصول می شود.

این روش برای جلوگیری از رشد علف های هرز، کاهش تبخیر و کاشت گیاهان علفی مناسب است و برای درختان می توان از دو تا سه خروجی آب استفاده کرد. می بایست منطقه خیس شده به وسیله خروجی های آب به اندازه کافی بزرگ باشد تا احتمال رسیدن ریشه به محل تجمع نمک کاهش یابد.

 

شکل ۵: الگوی تجمع نمک در آبیاری سطحی، بارانی و زیر زمینی

 

۱۰-۴ مدیریت آبیاری برای کنترل شوری

عوامل موثر در انتخاب روش های مختلف آبیاری مناسب برای گیاهان متفاوت و کنترل شوری در جدول   ارائه شده است.

در انتخاب روش های آبیاری باید نکات زیر را در نظر گرفت:

  • تحمل گیاهان به شوری (بخصوص در مراحل مختلف رشدی) را باید در نظر گرفت.
  • باید در نظر داشت برگ برخی گیاهان به تجمع نمک بدست آمده از آبیاری بارانی حساس می باشند.
  • در سیستم ریز آبیاری بهتر است بذر های گیاه بعدی در همان ناحیه قبلی کشت شود. در جوی و پشته نیز باید بذر در کنار پشته کشت شود.
  • می توان توسط شخم عمیق، لایه با نفوذ پذیری کم را که مانع از آب شویی است به هم زد.
  • زمان آبیاری بسیار مهم می باشد، با فاصله زمانی کم بین آبیاری، باعث کاهش تنش آبی و در نتیجه کاهش تنش اسمزی بر گیاهان می شویم.

نتایج حاص از آزمایش مزرعه ای تاثیر سه روش مختلف آبیاری قطره ای، بارانی و جوی و پشته بر روی EC در اعناق مختلف خاک، نشان داد که شوری لایه سطحی در آبیاری جوی و پشته به مراتب بیش از سایر روش ها است و در اعماق پایین، شوری در روش بارانی بیشتر بوده است.

 

 

جدول۵ : عوامل موثر در انتخاب روش مناسب آبیاری برای خاک های شور ملاحظات باعث بروز بیماری در گیاهان حساس و صدمه زدن به برگ می شود در صورت تنظیم کردن خروجی ها و کاربرد مقدار کم آب در فئاصل زمانی کوتاه می توان از آب شور استفاده کرد
موثر بودن آبشویی آب شویی در کف جوی صورت می گیرد و نمک بالای پشته شسته نمی شود. در صورت کاربرد مقادیر کم آب در فواصل زمانی کوتاه تر نیاز به آب بیشتری برای آبشویی املاح می باشد. همانند جوی و پشته املاح موجود در کرت ها بصورت یکنواخت شسته می شود آبشویی یکنواخت املاح صورت می گیرد. این روش را می توان برای آب شویی املاح باقی مانده از سایر روش ها بکار برد آب شویی یکنواخت همانند بارانی ثابت آب شویی املاح خاک خیس شده بخوبی صورت می گیرد ولی شست و شوی املاح تمام سطح خاک تا عمق نفوذ ریشه غیر ممکن است
نحوه تجمع نمک محل تجمع نمک در بالای پشته ها مقدار نمک در حد فاصل بین کانال های آب باقی می ماند املاح در پشته ها تجمع می یابد در صورت طراحی و مدیریت مناسب تجمع نمک در ناحیه رشد ریشه وجود ندارد در صورت طراحی و مدیریت مناسب تجمع نمک در ناحیه رشد ریشه وجود ندارد در انتهای منطقه خیس شده تجمع نمک اتفاق می افتد
کاربرد گیاهان علفی، خاک هایی با نفوذ پذیری کم تا متوسط گیاهان پر پشت گیاهان پر پشت غالب گیاهان اکثر گیاهان به استثنای درختان و درخچه ها به دلیل هزینه اولیه زیاد فقط برای گیاهان با سود آوری بالا کاربرد دارد
روش آبیاری جوی و پشته موجی کرتی بارانی (ثابت) بارانی (متحرک) ریز آبیارری (قطره ای و زیر زمینی)

 

  • روش های اصلاح و اداره خاک های شور

 

۱۱-۱ دفع نمک

۱۱-۱-۱ مکانیکی: جمع آوری و انتقال املاح از سطح خاک قبل از تسطیح و آبشویی خاک.

۱۱-۱-۲ زهکشی و شستشو: بکار بردن توام زهکشی زیر زمینی و شستشوی خاک، موثرترین وسیله برای دفع نمک از خاک می باشد. که به روش های غرقاب دائم، آب شویی متناوب، آبشویی جوی و پشته بصورت یک در میان و شستشوی سطحی املاح صورت می پذیرد.

 

۱۱-۲ مواد اصلاح کننده و تبدیل نمک ها (در خاک های شور- سدیمی و سدیمی)

در این خاک ها پس از شستشوی خاک سدیم در محیط باقی می ماند و سبب افزایش قلیائیت  خاک می شود به همین دلیل می بایست قبل از شستشو، سدیم را به روش های زیر بصورت محلول در خاک تبدیل کرد تا بوسیله شستشو از محیط ریشه خارج شود.

۱۱-۲-۱ گچ: گچ آبدار پس از انحلال، عنصر کلسیم را آزاد می کند که جایگزین سدیم شده و سبب ایجاد سولفات سدیم محلول در آب می شود که با آبشویی از محیط خارج می شود. متاسفانه حلالیت گچ در محیط های قلیایی بسیار کم می شود.

CaSO۴+۲H۲O                                 Ca۲++SO۴۲-+۲H۲O

رس ]Na +CaSO۴                                   رس ] Ca + Na۲SO۴

CaSO۴+Na۲CO۳                            CaCO۳+Na۲SO۴

سولفات سدیم توسط آب آب شویی از نیم رخ خاک خارج می شود

میزان گچ مورد نیاز از رابطه زیر بدست می آید:

GR= (ESPi – ESPf) * CEC * Ps * Ds * ۸.۶۱ / F

در این رابطه GR مقدار گچ مورد نیاز برای لایه ای به عمق D بر حسب تن در هکتار، D عمق خاک بر حسب سانتی متر، P جرم مخصوص ظاهری بر حسب کیلوگرم بر متر مکعب، ESPi درصد سدیم تبادلی اولیه ی خاک، ESPf درصد سدیم تبادلی نهایی خاک که میزان آن را معمولا ۵ تا ۱۰ در نظر می گیرند، CEC ظرفیت تبادل کاتیونی بر حسب سانتی مول بر کیلوگرم (میلی اکی والان درصد گرم خاک)، F بازده کاربرد گچ بر حسب درصد (معمولا بین ۴۰ تا ۷۰ درصد)  است.

معمولا مقدار گچ مورد نیاز برای اصلاح خاک را برای عمق ۱۵ – ۰ یا ۳۰ – ۰ سانتی متر در نظر می گیرند.

هر چه میزان ذرات گچ ریز تر باشد، بازده کاربرد گچ افزایش می یابد. گچ رد شده از الک ۲ میلیمتری بازده بسیار خوبی دارد. توزیع یکنواخت در سطح خاک و سپس استفاده از شخم و یا دیسک زدن نیز سبب افزایش بازده گچ می شود.

 

۱۱-۲-۲ اسید سولفوریک (H۲SO۴) : اسید با کربنات کلسیم موجود در خاک ترکیب می شود و گچ تولید می کند. همچنین اسید سبب کاهش PH خاک می شوند.

۲CaCO۳+H۲SO۴                               H۲O+CO۲+CaSO۴

رس ]Na +CaSO۴                                   رس ] Ca + Na۲SO۴

Na2CO3+CaSO4                              Na2SO4+CaCO3

باید توجه نمود با استفاده از اسید امکان از بین بردن مواد آلی خاک وجود دارد و همچنین به خطرات ناشی از استفاده آن دقت شود.

۱۱-۲-۳ گوگرد: گوگرد نیز پس از اکسایش تولید اسید سولفوریک می کند.

۲S+3O2                               ۲SO3

SO3+H2O                               H2SO4

۲CaCO3+H2SO4                               H2O+CO2+CaSO4

No2CO3+CaSO4                              Na2SO4+CaCO3

فرایند های فوق زمان طولانی لازم دارند و همچنین نیاز به باکتری تیوباسیلوس بسیار بالا می باشد که در شرایط شور میزان ارگانیسم ها بسیار کاهش می یابند.

۱۱-۲-۴ مواد آلی: مواد آلی باعث بهبود ساختمان خاک های سدیمی می شود و از طریق تامین عناصر ریز مغذی مانند روی باعث افزایش محصول می شود. همچنین با کاهش PH و آزاد کردن کاتیون های محلول مانند کلسیم و منیزیم و از طریق افزایش دی اکسید کربن، حلالیت کربنات کلسیم افزایش و در نتیجه ESP خاک کاهش می یابد.

گزارشات نشان می دهد که اگر چه اضافه کردن مواد آلی در مراحل اولیه سبب افزایش پراکندگی رس ها می شود ولی پس از گذشت زمان به سبب تولید ترکیبات الکید ها و پیتاید ها توسط موجودات ذره بینی پراکندگی رس ها به شدت کاهش می یابد. به همین سبب بلافاصله پس از افزودن مواد آلی به خاک، باید حداقل به هم خوردگی خاک صورت گیرد تا رس پراکنده شده افزایش نیابد.

۱۱-۲-۵ استفاده از ترکیبات ضد شوری (آنتی سالت): این کودها حاوی کلسیم کمپلکس شده می باشند که جایگزین املاح سدیم می شود. علاوه بر کلسیم دارای گروه های کربوکسیل (-COOH) و هیدروکسیل (-OH) می باشند که با کربنات کلسیم خاک واکنش می دهند و سبب آزاد شدن کلسیم و تولید بی کربنات کلسیم می شوند، در نتیجه کلسیم با سدیم جایگزین می شود و ترکیبات کربنات و بی کربنات سدیم که در محیط خاک محلول می باشند تولید می شود. سدیم محلول در خاک بوسیله آبشویی شسته می شود.

به بیان ساده تر، این ترکیبات علاوه بر افزودن کلسیم کمپلکس شده به خاک، سبب جایگزینی کلسیم، کربنات کلسیم با سدیم می شوند که این امر باعث افزایش بازده کودی و افزایش سرعت اصلاح خاک می گردد.

 

جدول۶ : مقدار ماده ی اصلاحی در مقایسه با گچ مورد نیاز

ماده اصلاحی تن
گچ CaCO۴.۲H۲O ۱
گوگرد ۰.۱۹
اسید سولفوریک ۰.۵۸

 

۱۱-۳ سایر اقدامات مدیریتی و کنترلی:

  1. کشت گیاهان مقاوم به شوری
  2. درصد رطوبت خاک و فاصله بین دو آبیاری از عوامل موثر بر تحمل گیاه نسبت به شوری می باشند (فاصله بین آبیاری ها را کوتاه تر و متناوب باشند، جز در زمان شستشو).
  3. استفاده از سیستم های آبیاری تحت فشار (به طور مثال در زمان جوانه زنی از سیستم بارانی استفاده کرد)
  4. افزایش حاصلخیزی خاک (افزودن کود تنها در شرایطی که شوری سبب اختلال در تغذیه شده باشد)
  5. استفاده از مواد آلی (سبب حفظ رطوبت، جبران فعالیت کم میکروارگانیسم ها، تامین عناصر غذایی)
  6. استفاده از شخم عمیق
  7. میزان نیاز گیاه به ازت، پتاسیم و روی با شور شدن خاک و آب افزایش می یابد که می بایست در توصیه به آن توجه شود.
  8. جهت افزایش کارایی کودها مخصوصا در شرایط شور از دستگاه بذرکار – کود کار استفاده گردد.
  9. عناصر کم مصرف بصورت محلول پاشی در اختیار گیاه قرار گیرد.
  10. برای کاهش سمیت بور، مصرف توام سولفات پتاسیم و سولفات روی توصیه می شود.
  11. استفاده از فیتوهورمون ها می تواند در شرایط شور به گیاه کمک نماید. طبق گزارش ها هورمون سیتوکنین با خنثی نمودن پیری برگ، اسید جیبرلیک سبب افزایش جوانه زنی و رشد به دلیل کاهش تقسیم سلولی و طویل شدن آن می شود و همچنین این هورمون می تواند جذب سدیم را قدری کاهش ولی جذب پتاسیم را افزایش دهد.

 

  • پیوست ها

جدول ۷: خصوصیات متمایزکننده خاک های شور از خاک های سدیمی

خصوصیات خاک شور خاک سدیمی
شیمیایی الف) املاح محلول حاوی کلراید ها و سولفات های سدیم و منیزیم بوفور یافت می شود.

ب) PH خمیر اشباع کمتر از ۸.۲

ج) هدایت الکتریکی عصاره ی اشباعی خاک بیش از ۴ دسی زیمنس بر متر.

د) رابطه ای بین PH خمیر اشباع و درصد سدیم تبادلی خاک و یا SAR عصاره ی اشباعی وجود ندارد

ه) اگر چه سدیم یون غالب می باشد ولی محلول خاک دارای میزان قابل توجهی از عناصر دو ظرفیتی کلسیم و منیزیم است.

ز) ممکن است مقدار قابل توجهی ترکیبات کلسیم  همانند گچ وجود داشته باشد.

 الف) املاح محلول به میزان کم وجود دارد، کربنات سدیم در این خاک ها وجود دارد.

ب) PH خمیر اشباع خاک بیش از ۸.۲

ج) هدایت الکتریکی عصاره اشباعی خاک کمتر از ۴ دسی زیمنس بر متر.

د) رابطه بسیار خوبی بین PH خمیر اشباع و ESP یا SAR عصاره اشباعی وجود دارد.

ه) سدیم کاتیون غالب محلول می باشد. PH زیاد این خاک ها باعث ترسیب کلسیم و منیزیم است، در نتیجه غلظت آن ها در محلول خاک خیلی کم است.

ز) تقریبا هیچ گونه گچی وجود ندارد.
فیزیکی الف) کافی بودن غلظت املاح محلول باعث هماوری ذرات رس شده و در نتیجه ساختمان خاک تقریبا پایدار است.

ب) نفوذ پذیری آب در خاک، تهویه و سایر خصوصیات فیزیکی همانند خاک های غیر شور است.

 الف) بالا بودن درصد سدیم تبادلی و PH خاک باعث پراکندگی رس ها و در نتیجه ناپایداری ساختمان خاک می شود.

ب) نفوذ پذیری آب در خاک و تهویه نامناسب است و با افزایش درصد سدیم تبادلی و PH تشدید می شود.
تاثیر در رشد گیاه در خاک های شور شد گیاه به دو طریق تحت تاثیر قرار می گیرد:

الف) از طریق فشار اسمزی که با افزایش آن میزان آب قابل استفاده گیاه کاهش می یابد.

ب) مسمومیت ویژه ی یون های سدیم، کلر، بر و غیره

 در خاک های سدیمی نیز رشد گیاه به دو طریق تحت تاثیر قرار می گیرد:

الف) افزایش پراکندگی رس ها و تخریب خصوصیات فیزیکی خاک در اثر سدیم تبادلی

ب) PH بالا باعث مسمومیت گیاهان می شود.
اصلاح و احیای خاک اصلاح این گونه خاک ها نیازمند شست و شوی املاح محلول از ناحیه رشد ریشه می باشد و نیازی به اضافه کردن مواد اصلاح کننده نیست در اصلاح این گونه خاک ها سدیم تبادلی با کلسیم جایگزین می گردد و در نتیجه به مواد اصلاح کننده و آب شویی نیاز می باشد
پراکندگی جغرافیایی در مناطق خشک و نیمه خشک یافت می شود در مناطق نیمه خشک و نیمه مرطوب یافت می شود
کیفیت آب زیر زمینی آب زیر زمینی شور است و امکان شور شدن اراضی وجود دارد شوری آب زیر زمینی کم تا متوسط است ولی ممکن است حاوی کربنات سدیم باشد که خطر سدیمی شدن اراضی را افزایش می دهد.

 

شکل۶ : سلسله مراتب اصلاح خاک های شور و سدیمی


جدول ۸: مقاومت نسبی گیاهان مختلف به شوری در زمان جوانه زنی و دوره رشد تا رسیدن محصول

نام محصول هدایت الکتریکی عصاره خاک اشباع
۵۰% بازدهی dS/m ۵۰% جوانه زنی dS/m۱
جو ۱۸ ۱۶-۲۴
پنبه ۱۷ ۱۵
چغندر قند ۱۵ ۶-۱۲
سورگوم ۱۵ ۱۳
گلرنگ ۱۴ ۱۲
گندم ۱۳ ۱۴-۱۶
چغندر، سرخ ۹.۶ ۱۳.۸
دال عدس  Vigna unguiculata ۹.۱ ۱۶
یونجه ۸.۹ ۸-۱۳
گوجه فرنگی ۷.۶ ۷.۶
کلم ۷ ۱۳
ذرت ۵.۹ ۲۴-۲۱
کاهو ۵.۲ ۱۱
پیاز ۴.۳ ۷.۵-۵.۶
برنج ۳.۶ ۱۸
لوبیا ۳.۶ ۸
  1. درصد جوانه زنی تیمار های آب شور زمانی تعیین شد که جوانه زنی توسط تیمارهای آب غیر شور به حداکثر خود رسید.

 

جدول۹: مقاومت گیاهان علفی در مقابل شوری۱

نام محصول هدایت الکتریکی عصاره خاک اشباع رده بندی۳
مقدار آستانه ۲ dS/m شیب %
جو ۸ ۵ T
لوبیا ۱ ۱۹ S
باقلا ۱.۶ ۹.۶ MS
پنبه ۷.۷ ۵.۲ T
دال عدسی ۴.۹ ۱۲ MT
کتان ۱.۷ ۱۲ MS
بادام زمینی ۳.۲ ۲۹ MS
ذرت۵ ۱.۷ ۱۲ MS
برنج، برنج سبوس دار۶ ۳ ۱۲ S
چاودار ۱۱.۴ ۱۰.۸ T
گلرنگ ۵.۳ MT
کنجد۷ S
سورگوم ۶.۸ ۱۶ MT
سویا ۵ ۲۰ MT
چغندر قند۸ ۷ ۵.۹ T
نیشکر ۱.۷ ۵.۹ MS
آفتابگردان ۴.۸ ۵ MS
گندم ۶ ۷.۱ MT
گندم (پا کوتاه)۹ ۸.۶ ۳ T
گندم دوروم ۵.۹ ۳.۸ T
یونجه ۲ ۷.۳ MS
جو (علوفه ای)۴ ۶ ۷.۱ MT
علف برمودا ۶.۹ ۶.۴ T
دال عدس (علوفه ای) ۲.۵ ۱۱ MS
ذرت علوفه ای ۱.۸ ۷.۴ MS
یولاف علوفه ای MS
چاودار علوفه ای ۷.۶ ۴.۹ MS
گندم علوفه ای۹ ۴.۵ ۲.۶ MT
گندم دوروم علوفه ای ۲.۵ MT
مارچوبه ۴.۱ ۲ T
چغندر قند قرمز ۴ ۹ MT
کلم دلمه ای ۱.۸ ۹.۷ MS
کلم قرمز – کلم پیچ ۱ ۱۴ MS
هویچ ۱ ۱۲ S
گل کلم ۱.۸ ۶.۲ MS
کرفس ۲.۵ ۱۳ MS
خیار ۱ ۶.۹ MS
بادمجان MS
کلم پیچ ۱.۸ ۹.۷ MS
کاهو ۱.۷ ۱۲ MS
ذرت شیرین MS
خربزه ۲.۲ MS
بامیه ۱.۲ ۱۶ MS
نخود فرنگی ۱.۵ ۱۴ S
فلفل ۱.۷ ۱۲ S
سیب زمینی ۱.۷ ۱۲ S
کدو تنبل MS
تربچه ۱.۲ ۱۳ MS
اسفناج ۲ ۷.۶ MS
کدو Scallop ۳.۲ ۱۶ MS
کدو Zucchinin ۴.۷ ۹.۴ MS
توت فرنگی ۱ ۳۳ MS
سیب زمینی شیرین ۱.۵ ۱۱ MT
گوجه فرنگی ۲.۵ ۹.۹ S
شلغم ۰.۹ ۹ MS
هندوانه ۲ MS
  1. اطلاعات ارائه شده صرفا به عنوان راهنمایی از مقاومت نسبی گیاهان به شمار می روند. مقادیر مطلق مقاومت در مقابل شوری بسته به اوضاع اقلیمی، شرایط خاک و روش های زراعی تغییر می کند.
  2. گیاهان در خاک های گچی می توانند شوری (Ece) به میزان تقریبی dS/m 2 بیشتر از رقم یاد شده را تحمل نمایند.
  3. T= مقاوم، MT= نیمه مقاوم، MS= نیمه حساس، S= حساس.
  4. از مقاومت کمتری در مرحله گیاهچه ای برخوردار است.
  5. میزان عملکرد دانه ای و علوفه ای Dekalb XL-75 که در خاک برگ (ارگانیک) پرورش یافته بود به ازای هر dS/m بالاتر از مقدار آستانه (dS/m9) ، ۲۶% کاهش یافت.
  6. از آنجایی که برنج در شرایط غرقابی رشد می کند ارقام ارائه شده برای هدایت الکتریکی آب در حالتی است که گیاه در زیر آب قرار داشته باشد. در مرحله گیاهچه ای از مقاومت کمتری برخوردار است.
  7. ارقام کنجد، sesaco 7 و ۸، احتمالا مقاومتر رده بندی S می باشند.
  8. در مرحله جوانه زنی و سبز شدن حساس بوده و ECe آن نباید از dS/m3 تجاوز نماید.
  9. اطلاعات ارائه شده حاصل از کشت یک رقم می باشد.

توجه: در زمان جوانه زنی ذرت و گوجه فرنگی نسبت به شوری متحمل و پنبه و چغندر قند حساس می باشند.

 

جدول ۱۰: تحمل محصولات درختی در مقابل شوری۱

نام محصول هدایت الکتریکی عصاره خاک اشباع رده بندی۳
مقدار آستانه ۲ dS/m شیب %
بادام۴ ۱.۵ ۱۹ S
سیب ۱.۷ S
زرد آلو۴ ۱.۶ ۲۴ S
آواکادو۴ ۱.۶ ۲۴ S
شاه توت S
توت سیاه S
کرچک ۱.۵ ۲۲ S
خرما ۴ ۳.۶ T
انجیر MT
انگور۴ ۱.۵ ۹.۶ MS
گریپ فروت۴ ۱.۸ ۱۶ S
عناب MT
لیمو ترش۴ MS
لیمو شیرین S
انبه S
زیتون ۲.۷ MT
پرتقال ۱.۷ ۱۶ S
انبه هندی۴ MT
هلو ۱.۷ ۲۱ S
گلابی ۱.۷ S
خرمالو S
آناناس MT
آلو۴ ۱.۵ ۱۸ S
انار ۲.۷ MT
تمشک S
سیب سرخ S
نارنگی S
  1. اطلاعات ارائه شده زمانی دارای کاربرد می باشند که ریشه ها به سرعت Na+ و یا Cl– را نباشته نمی کنند، یا زمانی که یون های نامبرده در خاک، یون های غالب نباشند.
  2. T= مقاوم، MT= نیمه مقاوم، MS= نیمه حساس، S= حساس.
  3. گیاهان در خاک های گچی می توانند شوری (Ece) به میزان تقریبی dS/m 2 بیشتر از رقم یاد شده را تحمل نمایند.
  4. تحمل ذکر شده بر اساس رشد گیاه است نه عملکرد آن.

 

جدول ۱۱: حساسیت نسبی محصولات نسبت به آسیب دیدگی برگ ها در اثر آبیاری بارانی با آب شور۱

غلظت Na یا Cl (mmol c/L) که موجب آسیب دیدگی برگ می شود۲
۲۰< ۲۰-۱۰ ۱۰-۵ ۵>
گل کلم یونجه انگور بادام
پنبه جو فلفل زرد آلو
چغندر قند خیار سیب زمینی مرکبات
آفتابگردان ذرت گوجه فرنگی آلو
گلرنگ
کنجد
سورگوم
  1. حساسیت ذکر شده بر اساس تجمع مستقیم نمک توسط برگ ها است.
  2. آسیب دیدگی برگ ها تحت تاثیر شرایط محیطی و زراعی قرار دارد. اطلاعات ارائه شده صرفا به عنوان راهنمای کلی در مورد آبیاری بارانی در طی روز به شمار می رود.

 

جدول ۱۲: محدوده تحمل گیاهان مختلف در مقابل بور

نام متداول مقدار آستانه۱ (g/m۳) شیب درصد در هر (g/m۳)
خیلی حساس
لیمو۲ ۰.۵>
شاه توت۲ ۰.۵>
حساس
آواکادو۲ ۰.۷۵ – ۰.۵
گریپ فروت۲ ۰.۷۵ – ۰.۵
پرتقال۲ ۰.۷۵ – ۰.۵
زرد آلو۲ ۰.۷۵ – ۰.۵
هلو۲ ۰.۷۵ – ۰.۵
آلبالو۲ ۰.۷۵ – ۰.۵
آلو۲ ۰.۷۵ – ۰.۵
خرمالو۲ ۰.۷۵ – ۰.۵
انجیر ۰.۷۵ – ۰.۵
انگور۲ ۰.۷۵ – ۰.۵
گردو۲ ۰.۷۵ – ۰.۵
پیاز ۰.۷۵ – ۰.۵
سیر ۱ – ۰.۷۵
سیب زمینی شیرین ۱ – ۰.۷۵ ۳.۳
گندم ۱ – ۰.۷۵
آفتابگردان ۱ – ۰.۷۵
کنجد۲ ۱ – ۰.۷۵
توت فرنگی۲ ۱ – ۰.۷۵
کنگر فرنگی۲ ۱ – ۰.۷۵
بادام زمینی ۱ – ۰.۷۵
نیمه مقاوم
فلفل قرمز ۲ – ۱
هویچ ۲ – ۱
تربچه ۱ ۱.۴
سیب زمینی ۲ – ۱
خیار ۲ – ۱
کاهو ۱.۳ ۱.۷
کلم۲ ۴ – ۲
شلغم ۴ – ۲
جو ۳.۴ ۴.۴
یولاف ۴ – ۲
ذرت ۴ – ۲
کنگر فرنگی۲ ۴ – ۲
تنباکو۲ ۴ – ۲
خردل۲ ۴ – ۲
شبدر شیرین۲ ۴ – ۲
کدو ۴ – ۲
خربزه۲ ۴ – ۲
مقاوم
یونجه۲ ۶ – ۴
جعفری۲ ۶ – ۴
چغندر قرمز ۶- ۴
چغندر قند ۴.۹ ۴.۱
گوجه فرنگی ۵.۷ ۳.۴
خیلی مقاوم
سورگم ۷.۴ ۴.۷
پنبه ۱۰ – ۶
کرفس۲ ۹.۸ ۳.۲
مارچوبه۲ ۱۵ – ۱۰
  1. حداکثر غلظت مجاز در آب خاک بدون کاهش محصول، تحمل در مقابل بور بسته به شرایط خاک، اقلیم و ارقام گیاهی متغییر می باشد.
  2. تحمل مبتنی بر کاهش رشد گیاهی می باشد.

جدول ۱۳: مقاومت محصولات کشاورزی در مقابل کلر که بر حسب افزایش مقاومت گیاهان فهرست بندی شده است

محصول حداکثر غلظت Cl– بدون افت محصول۱ (مقدار آستانه) mol/m۳ درصد کاهش محصول به ازای غلظت۱    Cl– بالاتر از مقدار آستانه، (شیب) درصد در هر mol/m۳
توت فرنگی ۱۰ ۳.۳
لوبیا ۱۰ ۱.۹
پیاز ۱۰ ۰.۱۶
هویچ ۱۰ ۱.۴
تربچه ۱۰ ۱.۳
کاهو ۱۰ ۱.۳
شلغم ۱۰ ۰.۹
برنج شلتوک۲ ۳۰۳ ۱.۲۳
فلفل ۱۵ ۱.۴
ذرت ۱۵ ۱.۲
کتان ۱۵ ۱.۲
سیب زمینی ۱۵ ۱.۲
سیب زمینی شیرین ۱۵ ۱.۱
باقلا ۱۵ ۱
کلم ۱۵ ۱
ارزن ۱۵ ۱
کرفس ۱۵ ۰.۶
نیشکر ۱۵ ۰.۶
اسفناج ۲۰ ۰.۸
یونجه ۲۰ ۰.۷
خیار ۲۵ ۱.۳
گوجه فرنگی ۲۵ ۱
کدو تنبل ۳۰ ۱.۶
چغندر قرمز۲ ۴۰ ۰.۹
گندم دوروم ۵۵ ۰.۵
جو علوفه ای۲ ۶۰ ۰.۷
گندم۲ ۶۰ ۰.۷
سورگوم ۷۰ ۱.۶
چغندر قند۲ ۷۰ ۰.۶
پنبه ۷۵ ۰.۵
جو۲ ۸۰ ۰.۵

اطلاعات فوق صرفا به عنوان راهنمایی در خصوص مقاومت نسبی محصولات گوناگون کاربرد دارند. مقادیر مقاومت های مطلق بسته به اوضاع اقلیمی، شرایط خاک و روش های زراعی تغییر می کنند.

  1. غلظت های Cl در نمونه های عصاره اشباع خاک در عمق ریشه برای تبدیل غلظت Cl به ppm مقادیر آستانه ای در عدد ۳۵ ضرب کنید. برای تبدیل درصد کاهش محصول به درصد ppm، مقادیر شیب را بر عدد ۳۵ تقسیم نمایید.
  2. طی مراحل سبز شدن و گیاهچه ای از مقاومت کمتری برخوردار است.
  3. مقادیر ذکر شده برای برنج غلظت Cl در آب خاک در شرایط غرقابی است.

 

  • منابع
  • برزگر ع. ۱۳۸۷ . خاک های شور و سدیمی، شناخت و بهره وری . دانشگاه شهید چمران اهواز.
  • فیضی م. ۱۳۹۲ . آبیاری با آب شور در کشاورزی . نشریه فنی شماره ۵۲۴ ، موسسه تحقیقات آب و خاک.
  • معاونت آموزشی دفتر امور آموزشی روستایی. ۱۳۹۰ . بهره بردار زمین های شور و قلیایی. انتشارات سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور.
  • ملکوتی م ج و کشاورز پ. ۱۳۸۱. تغذیه گیاهان در شرایط شور. انتشارات سنا
  • ملکوتی م ج . ۱۳۹۳ . توصیه بهینه مصرف کود برای محصولات کشاورزی در ایران. انتشارات مبلغان.
  • منیعی م. ۱۳۹۴ . ارزیابی پارامتر های آنالیز خاک . نشریه شرکت فروغ دشت. چاپ نشده.
  • نقوی ه. ۱۳۹۳ . خاک های شور و سدیمه (قلیا) و اصلاح آنها. در دومین دوره آموزشی سالانه پسته کشور، کرمان، آذر ۱۳۹۳.
  • Ayers .R.S, Westcot .D.W. Water quality for agriculture ,Management of salinity problems. Reprinted1989, 1994. Available from: http://www.fao.org/DOCReP

 

تهیه و تنظیم:

بخش فنی شرکت نیک نهاده نسل نو

مرتضی رحمانی- سعید فلاح

جهت دریافت فایل با ما در ارتباط باشید.