نجات درخت پسته از پسیل

معرفی، زیست‌شناسی، روش‌های شناسایی و مدیریت (راهنمای علمی و کاربردی)

پسیل پسته (Agonoscena pistaciae) یکی از مهم‌ترین آفات باغ‌های پسته است. این راهنمای جامع، با استناد به مقالات پژوهشی و منابع معتبر مراکز تحقیقاتی، به شما کمک می‌کند تا با شناخت دقیق آفت، چرخه زندگی، نحوه خسارت و مدیریت یکپارچه (IPM) شامل آبیاری، تغذیه، شستشو، استفاده هدفمند از سموم و تقویت دشمنان طبیعی، باغ خود را در برابر این آفت محافظت کنید.

۱) معرفی آفت — پسیل پسته چیست؟

پسیل پسته یک حشره مکنده است که با خرطوم خود شیره برگ‌ها و شاخه‌ها را می‌مکد. این آفت در بسیاری از مناطق تولید پسته از جمله ایران، ترکیه، خاورمیانه و بخش‌هایی از مدیترانه شایع بوده و با کاهش عملکرد و کیفیت محصول، زیان اقتصادی قابل‌توجهی به باغداران وارد می‌کند.

۲) حشره‌شناسی پسیل — شکل و مشخصات کلی

پسیل پسته دارای دو فرم فصلی است:

• فرم تابستانی: اندازه کوچک‌تر، رنگ روشن‌تر، فعال در رشد و تولیدمثل.
• فرم زمستانی: اندازه بزرگ‌تر، رنگ تیره‌تر و گاهی در حالت دیاپاوز (استراحت جنسی).

ویژگی‌ها:

• حشره بالغ بسیار کوچک (چند میلی‌متر).
• نوزادها بی‌بال و چسبناک هستند.
• ترشحات قندی (honeydew یا «شکرک/عسلک») روی برگ‌ها و شاخه‌ها باقی می‌ماند.

۳) چرخه زندگی — به زبان ساده

• زمستان‌گذران‌ها همزمان با تورم جوانه‌ها (اواخر اسفند تا فروردین / مارس تا آوریل) فعال شده و تخم‌گذاری می‌کنند.
• هر حشره ماده زمستان‌گذران پس از جفت‌گیری تا ۶۰ عدد تخم نزدیک به رگبرگ‌ها می‌گذارد.
• پوره‌ها از اوایل اردیبهشت فعال شده و حدود ۲۰ روز از شیره برگ‌ها تغذیه می‌کنند.
• از اردیبهشت تا پاییز معمولاً ۴ تا ۶ نسل تولید می‌شود (در برخی مناطق تا ۸ نسل بسته به اقلیم گزارش شده است).
• اوج جمعیت و خسارت در تیر و مرداد اتفاق می‌افتد.

۴) شناسایی آفت در باغ — روش‌های ساده و میدانی

• علائم برگ و شاخه‌ها: زردی و پیچ‌خوردگی برگ‌ها، ریزش برگ و گل، وجود عسلک یا سطح چسبناک و رشد کپک سیاه (sooty mold) روی برگ.
• مشاهده مستقیم:
  • نوزادان بی‌حرکت روی سطح زیرین برگ‌ها تجمع می‌کنند.
  • بالغ‌ها هنگام تکان دادن شاخه‌ها به صورت جهشی یا پرواز کوتاه دیده می‌شوند.
• آستانه هشدار: اگر در تیر و مرداد تعداد نوزادان و بالغ‌ها زیاد بود، احتمال رسیدن به آستانه زیان اقتصادی وجود دارد (در برخی مناطق ۲۰ تا ۳۰ نمف در هر برگچه به‌عنوان هشدار محسوب می‌شود).

۵) نحوه خسارت پسیل پسته

• مکیدن شیره برگ‌ها و شاخه‌ها باعث ضعف درخت، کاهش فتوسنتز، ریزش برگ و گل و افزایش پوکی پسته می‌شود.
• ایجاد شکرک و کپک سیاه: ترشحات شکرکی، گردوغبار و قارچ‌های ثانویه را جذب می‌کنند و جذب نور برگ‌ها را کاهش می‌دهند.
• افت اقتصادی: کاهش اندازه و کیفیت مغزها و در نهایت کاهش شدید عملکرد محصول.

۶) مدیریت آفت — رویکرد IPM (مدیریت تلفیقی آفات)

۶.۱. اقدامات پیشگیری

• آبیاری منظم: کاهش تنش خشکی، افزایش مقاومت درخت و کاهش حساسیت به آفت.
• مدیریت علف‌های هرز: تأمین زیستگاه مناسب برای دشمنان طبیعی.

۶.۲. حفاظت و تقویت دشمنان طبیعی

• شکارگران مهم: کفشدوزک‌ها (Coccinellidae)، سن‌های شکارگر و پرندگان حشره‌خوار.
• پارازیتوییدها: گونه Psyllaephagus pistaciae که می‌تواند جمعیت پسیل را به‌طور طبیعی کاهش دهد.

۶.۳. شستشو پیش از سم‌پاشی

• شکرک سطح برگ مانع چسبندگی سموم می‌شود. شستشوی درختان با آب پرفشار یا شوینده‌های گیاهی قبل از سم‌پاشی، کارایی سم را افزایش و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.

۶.۴. استفاده از سیلیکات (Si)

• سیلیکات‌ها مانند سدیم یا پتاسیم سیلیکات، دیواره سلولی برگ را تقویت کرده و مکیدن شیره را دشوار می‌کنند.
• مطالعات نشان داده‌اند که این ترکیبات باعث کاهش تخم‌ریزی و تغذیه آفت می‌شوند.

۶.۵. استفاده از مواد گیاهی

• برخی عصاره‌های گیاهی در شرایط آزمایشی و مزرعه اثر مثبت نشان داده‌اند و می‌توانند به‌عنوان گزینه مکمل استفاده شوند.

۶.۶. کنترل شیمیایی هدفمند

• شرایط استفاده: فقط در صورت عبور از آستانه اقتصادی.
• ترکیبات مؤثر: لامبدا، موونتو (Spirotetramat)، سیوانتو (Flupyradifurone), دلتامترین، اسپینتورام، آبامکتین، پیرپروکسی فن، آکتارا و دیگر ترکیبات ثبت‌شده.
• هشدار:
  • از مصرف بی‌رویه سموم خودداری کنید تا مقاومت آفت و نابودی دشمنان طبیعی ایجاد نشود.
  • قبل از مصرف هر سم، به لیست‌های به‌روز وزارت جهاد کشاورزی مراجعه کنید.

۷) خلاصه روش‌های مبارزه

• پیشگیری: آبیاری و تغذیه مناسب، حذف میزبان‌های وحشی.
• زیستی: تقویت دشمنان طبیعی مانند کفشدوزک‌ها و پارازیتوییدها.
• مکانیکی: شستشوی شکرک با آب پرفشار یا هرس شاخه‌های آلوده.
• معدنی: استفاده از سیلیکات‌ها در شرایط جمعیت کم.
• شیمیایی: انتخاب سم هدفمند، رعایت دُز و زمان مصرف، و در نظر گرفتن اثرات جانبی.

۸) جمع‌بندی

پسیل پسته با مکیدن شیره و ترشحات عسلک، باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصول می‌شود. بهترین راهکار برای مدیریت این آفت، استفاده از مدیریت تلفیقی (IPM) شامل پایش منظم، شستشوی عسلک، تقویت دشمنان طبیعی و استفاده هدفمند از سموم در صورت نیاز است.
در فصل اوج (تیر و مرداد) هر هفته نمونه‌برداری کنید و در صورت رسیدن جمعیت به آستانه زیان اقتصادی، با مشورت کارشناس اقدام به کنترل کنید.